«Ամբողջ աշխարհում ընդունված է, որ բիզնեսմենը վախենա կամ զգուշանա հարկայինից»

ՏԵՍՆԵՍ ԿՍՏԱՑՎԻ ԼԱ՞Վ, ԹԵ՞ ԻՆՉՊԵՍ ՄԻՇՏ
Բազմիցս ենք գրել այն մասին, որ «ՀՀ կառավարություն-գործարար» հարաբերություններն ի սկզբանե են սխալ տրամաբանությամբ և փիլիսոփայությամբ կառուցվել: Հիմնականում «ֆիսկալ», այսինքն` «բյուջեն լցնելու» ցավով տառապող կառավարության համար գործարարը դեռ ոչինչ չարած է հանցագործ դիտարկվել, իսկ գործարարի համար կառավարությունն ու հարկային-մաքսային կառույցներն են «աչքի գրող» եղել:
Մի խոսքով, «սերը փոխադարձ է եղել» այս երկուսի միջև, մանավանդ ստուգումների ընթացքում, և հենց այդ «սիրո» արդյունքում են մեզանում մշտապես ծաղկել կաշառակերությունն ու հովանավորչությունը, «տանիք» հասկացությունն ու այս կամ այն պատճառով իշխանությունների համար անցանկալի սուբյեկտների նկատմամբ վարված հարկային-մաքսային տեռորը: Վերջինս, ի դեպ, ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Խաչատրյանի ձևակերպմամբ, հատկապես վերջին տարում բավականին էլ բարեհունչ անվանում ստացավ` «ռիսկային ստուգում»: Ճիշտ է, որքան էլ փորձեցինք ստուգումների մասին ՀՀ օրենքում այս ձևակերպումն ու «դրանից բխող հետևանքները» գտնել, չստացվեց, բայց դե, ո՞վ գիտե. սատանան, ասում են, մանրամասներում է թաղված, և հենց այս կարգի «մանրամասների» մասին ենք զրուցում ՀՀ հարկային պետական ծառայության պետի տեղակալ պարոն ՌՈՒԲԻԿ ՔՈՉԱՐՅԱՆԻ հետ, որը, ի դեպ, ստվար աշխատանքային խմբի գլուխ անցած, փորձում է Հայաստանում այնպիսի մի էլեկտրոնային ծրագիր մշակել, որը կներառի, այսպես կոչված, տնտեսության կամ տնտեսավարողների մասին տեղեկատվության ողջ բազան, և որում ավտոմատ կերպով կմատնանշվեն այն ոլորտները, որոնց հարկավոր է առավել ուշադրություն դարձնել: Հարկայինում, ի դեպ, բավական խանդավառ են այս ծրագրով. ասում են` գուցե ժամանակի ընթացքում դրա միջոցով այնպիսի մակարդակի հասնենք, տեսուչի կամ մարդկային գործոնն այնքան և այնպես բացառենք, որ այլևս մեզ տեղին և անտեղի չմեղադրեն ստուգումների համար…
-Պարոն Քոչարյան, Դուք նորարարությո՞ւն եք արել այս ծրագիրը կազմելով, թե՞ աշխարհում կա արդեն նմանատիպ փորձ:
-Չէ, չէինք կարող մենք նորարարություն անել կամ հեծանիվ հայտնագործել, որովհետև նախ` սա ամենահարմար տեղը չի «փորձարկումների» համար, և հետո` աշխարհում արդեն շատ են այն երկրները, որոնք կարող են այսպիսի ծրագրերի միջոցով լիակատար ինֆորմացիա ունենալ իրենց տնտեսության տարբեր ոլորտների, հնարավոր անոմալիաների կամ նորմալ ցուցանիշների մասին:
-Դա, փաստորեն, ունիվերսա՞լ ծրագիր է լինելու:
-Կախված է այն խնդրից, թե դուք ինչ եք ուզում լուծել: Եթե ընդհանուր առմամբ, ասենք, շինարարության ոլորտն եք ուսումնասիրում, այդ մասով տեղեկատվություն կստանաք, իսկ եթե կոնկրետ տնտեսավարող է ձեզ հետաքրքրում բազայի մեջ, որը խառը բիզնեսով է զբաղվում, բայց իր զբաղվածության մեջ դոմինանտը նույն շինարարությունն է, ծրագրում առկա բազայի հիման վրա այդ մասն եք ուժեղացնում:
-Պարոն Քոչարյան, հիմա մեր գործարարները հաստատ կանհանգստանան սա կարդալով, մտածելով, որ հարկայինում իրենց մասին «կգբ-ական ֆայլեր են պահվելու»: Ի՞նչ ասել է` բազա, ի՞նչ ցուցանիշներ կամ պարամետրեր կան ծրագրում:
-Ոչ մի սարսափելի բան չկա և չի լինելու: Մենք ընդամենը մի տեղ ենք հավաքելու այն ամբողջ ինֆորմացիան, որին տիրապետում ենք գործի բերումով` ելնելով օրենսդրության պահանջներից: Առաջին պարամետրը, բնականաբար, վիճակագրությունն է լինելու. ո՞վ է տնտեսավարողը, ե՞րբ է գրանցվել, նախկինում քանի՞ անգամ է ստուգվել, քանի՞ անգամ է տուգանվել: Սա` մեկ: Բայց հիմնական տվյալները, իհարկե, հաշվետվություններն են լինելու, որոնք որոշակի համակարգերով արդեն համադրվելու են:
-Իսկ ծրագիրը բոլո՞ր ոլորտներն ու գործարարների՞ն է նկատի առնելու…
-Այո, ծրագիրն աշխատելու է բոլոր ոլորտների մասով և գրանցված բոլոր 134000 հարկատուների հետ: Յուրաքանչյուր հարկատուի վերաբերյալ տվյալները հարկատուն ինքն է ներկայացնելու իրեն սպասարկող հարկային տարածքային տեսչությունից և այնտեղից էլ մուտք է արվելու: Կա, ի դեպ, հաշվետվությունների հանձնման երեք սխեմա. առաջինը` ձեռքով, երկրորդը` փոստով, երրորդը, որ հիմա մեզ համար շատ հրապուրիչ է, և վարչապետի հատուկ հանձնարարությունն էլ կա, էլեկտրոնային եղանակն է: Համապատասխան օրենսդրությունը կա նույն էլեկտրոնային ստորագրության մասով, այս պահին էլ քննարկումներն ընթանում են էկոնոմիկայի նախարարությունում, թե ինչպես անենք, որ ամեն բան ճշգրիտ և նորմալ ստացվի:
-Ես, ի դեպ, քննարկման ընթացքում լսեցի, որ ծրագիրը, ճիշտ է, չի փոխարինելու հարկային վարչարարությանը, բայց երբ այն փորձարկվի բոլոր տարածքային կենտրոններում և ուժեղանա, կարող է նաև վարչարարություն թելադրել տեսուչին: Հիմա: Ենթադրենք` տարին ավարտեցիք, տեսաք, որ ծրագրում բազմաթիվ պարամետրեր այդպես էլ չեն աշխատել կամ մի շարք «հրապուրանքներ ու գայթակղություններ հաշվի չեն առնվել ծրագրի կողմից»` տեսուչին հնարավորություն տալով նախկինի պես աշխատել: Այսինքն, հաճախ նաև ստուգումների մասին օրենքի ժամկետները խախտելով, գնալ «28 անել», ելակետերը ճշտել, չգիտեմ` 100 գործողություն անել: Ի՞նչ եք անելու այդ ժամանակ:
-Նախ` ծրագրի մշակման ժամանակ չի եղել այնպիսի մի պարամետր, որ մենք հաշվարկած չլինենք (դրանք, ի դեպ, ընդհանուր առմամբ 23-ն են). չէ՞ որ շատ կոնկրետ է, թե մենք ինչն ենք ստուգում և ինչի համար: Հնարավոր է, իհարկե, որ հետագայում հղկման հարց առաջանա, որպեսզի տվյալ պարամետրի օպտիմալ չափը գտնենք, որ, ենթադրենք` այդ պարամետրը մասնակցի հաշվարկին ոչ թե 5, այլ 7 նիշով: Կամ` նոր հրամայականներ առաջ գան, մենք փոփոխություններ անենք, բայց այնպես չի լինի, որ, ասենք, սա պետք չէ, կտրենք-թափենք: Տեսուչների մասով հարցի ենթատեքստը հասկացա, իհարկե, ես չեմ էլ բացառում, որ առաջին հակազդեցությունը հենց մեզ մոտ է լինելու, դրա համար էլ նաև ձեզ ենք խնդրում, որ մեզ աջակցեք՝ այս ծրագիրը բարեհաջող կերպով իրականացնենք:
-Պարոն Քոչարյան, քննարկումից ես այնպես հասկացա, որ ծրագրի պարամետրերը, որոնցով վերլուծվում է տվյալ ոլորտը` միաժամանակ գնահատելով, թե որքանով է այն «ռիսկային», և որքանով պարկեշտ` տնտեսավարողը, գաղտնի են: Բայց Դուք տվյալ դեպքում խնդիր եք ունենում թե՛ գործարարի, թե՛ ինձ հետ` որպես լրագրողի, որովհետև մարդը կարող է ասել` չգիտեմ ովքեր են նստել հարկայինում, ինչ-որ գաղտնի պարամետրեր հնարել շահութահարկի, ԱԱՀ-ի, էլի չգիտեմ ինչի մասով, ու դրանցով որոշել են, որ, օրինակ` հանքարդյունաբերությունը մեզանում ռիսկային ոլորտ է, ինձ էլ խայտառակել են որպես անպարկեշտ տնտեսավարողի: Ո՞նց եք մեզ համոզելու, որ ծրագիրը ճշգրիտ է աշխատել…
-Ասեմ, որ այդ տվյալները բոլոր տեղերում էլ գաղտնի են: Ես Ամերիկայում որ տեսա այս ծրագիրը, նախանձից չգիտեմ, թե ինչ վիճակում հայտնվեցի: Հետո ասի խնդրեմ` ցույց տան, ծանոթանամ, գանք մենք էլ նույն ձևով աշխատենք, բայց ինձ ասին` միայն ընդհանուր ինֆորմացիա կարող ենք տալ, պարամետրերը բացարձակ գաղտնի են, հակառակ դեպքում ծրագրի ողջ իմաստը կկորչի: Ինչ վերաբերում է հարցի երկրորդ մասին, պայմանավորվենք հետևյալ կերպ. ամբողջ աշխարհում ընդունված է, որ բիզնեսմենը վախենա կամ զգուշանա հարկայինից: Իսկ ի՞նչ տարբերություն կա մեր և ուրիշների միջև…
-Ես չեմ կարող չընդհատել, պարոն Քոչարյան, որովհետև Դուք հիմա մի բան ասացիք, որի հետ ես համաձայն չեմ, բայց որը, ցավոք, իսկապես տիրապետող է մեր դեպքում: Ամբողջ աշխարհում, ախր, ճիշտ հակառակն է. գործարարը ոչ միայն չի վախենում հարկայինից, այլև համագործակցում է նրա հետ և նույնիսկ ինքն է խնդրում, որ ժամանակին անհրաժեշտ ստուգումներն արվեն, պահանջվելիքը տան-արագ ավարտեն: Այնպես որ, չգիտեմ, թե որտեղ եք Դուք տեսել վախեցած գործարարի` մեր մոտից բացի: Եվ հետո, ո՞վ ասաց, որ Դուք «հրեշտակներով» եք հավաքվել այստեղ, իսկ էնտեղ ամենուր միայն «հանցագործներ» են վխտում…
-Դե, չթողեցիք, որ խոսքս ավարտեմ, ախր, ես ուրիշ բան էի ասում: Այո, վերջերս էլ հանրապետության նախագահն ասաց, որ մենք պիտի բարիկադների նույն կողմում, ոչ թե հակառակ կողմերում լինենք: Բայց ես դրա մասին չէի խոսում: Ես խոսում էի այն մասին, որ գործարարը ոչ թե պիտի գիտակցաբար խաբի պետությանը, ու երբ տեսուչն իր մոտ մտնի, մտածի, թե «տակից ոնց դուրս գա», այլ վախենա-մտքում ասի` տեսնես ինչո՞ւմ եմ սխալվել, որ եկել են: Եթե եկել են, ուրեմն, խնդիր կա, հակառակ դեպքում կբավարարվեին իմ ներկայացրած փաստաթղթերով: Գործարարը պիտի ինքը շահագրգիռ լինի ճիշտ աշխատել, սա է խնդիրը, և այս ծրագիրն այդ նպատակն ունի. ձևավորել մի դաշտ, որում եթե տեսուչը գնաց գործարարի մոտ, ուրեմն, նա իր հաշվետվության սխեմայում ինչ-որ բան սխալ է արել։ Հասկացա՞ք՝ «վախենալ» ասելով մենք ինչ նկատի ունենք: Իսկ հենց միայն այն, որ մենք ուզում ենք այս ծրագիրն իրականացնել, նշանակում է` մենք էլ ենք, չէ՞, գիտակցում, որ ձեր ասածի պես` էստեղ միայն «հրեշտակներ» չեն աշխատում, էնտեղ` «հանցագործներ»: Տեսա՞ք. հենց էս պահին, օրինակ, մենք ձեզ հետ հայտնվեցինք, չէ՞, բարիկադի նույն կողմում. երկուսս էլ պայքարում ենք նրա համար, որ մարդկային գործոնը բացառվի, ու ամեն բան ճշգրիտ, օրենքով լինի…
-Շատ սիրուն եք ասում, չնայած ակնհայտ է, որ երբ որևէ հարկատու անցանկալի անձ է համարվում իշխանությունների համար, ծրագիրն ուժի մեջ լինի-չլինի, բանի տեղ չի դրվելու: Օրինակներ շատ ունենք, բայց սրա մասին չխոսենք այլևս գոնե Ձեզ հետ, որովհետև պարզ է, որ Դուք պիտի հակադրվեք, ես պիտի չհավատամ, որովհետև լուսնից չեմ իջել և ընկերներ, բարեկամներ, ծանոթներ ունեմ, ի վերջո, շուրջս: Ավելի լավ է ասեք, թե նույն այդ բազան ո՞վ է մուտքագրելու համակագիչ, և որքանո՞վ ենք մենք ապահովագրված հնարավոր սխալներից: Ենթադրենք, մի փոքր սխալի պատճառով մի կազմակերպության համար «կարմիր լույս է վառվել», գնացիք-ստուգեցիք, տեսաք` «սխալ ազդանշան էր»: Բա հետո՞…
-Դե, տեսնո՞ւմ եք. ոնց որ հարկային տեսուչն է գնում գործարարի մոտ, փոխարենը մտածեն` ի՞նչ սխալ ենք արել, ասում են` տեսնես էս ո՞վ է ուղարկել, նույնն էլ Դուք…Էդ պատճառով էլ ես իմաստ չեմ տեսնում այդ թեման շարունակել: Ինչ վերաբերում է սխալին, ասեմ` մենք ուղղակի Ձեզ չենք ուզում տալ այդ աշխատանքային փաստաթուղթը, որը մենք հիմա քննարկում ենք, որովհետև դեռ շատ նախնական է, բայց այնտեղ մենք «Համակարգչային տվյալների արդյունքների կիրառման վերաբերյալ» մի գլուխ ունենք, որում հենց այդ հարցերն ենք քննարկման դնում: Այն, որ տվյալներն անմիջապես կփոփոխվեն, միանշանակ է, բայց մենք պիտի այնպես անենք, որ հենց սկզբից սխալները բացառվեն:
-Հասկանում եմ, բայց մի քիչ այլ բան նկատի ունեի: Ենթադրենք, օպերատորը, ով մուտքագրում է տվյալները, շահագրգիռ է, որ որևէ սուբյեկտի համար «սիրուն թիվ» գրի…
-Հասկացա: ՈՒզում եք ասել` օպերատորը, օրինակ, ԱԱՀ-ի մասով գրի, ենթադրենք, ոչ թե 50, այլ` 70: Կամայական թիվ եմ ասում: Հա, բայց նա չգիտի, չէ՞, թե ծրագիրն ինչպես է աշխատում, և էդ թվերն ինչպես են վերլուծում: Ի՞նչ գիտի` դա գրելով նրան օգո՞ւտ է տալիս, թե՞ վնաս: Դա էլ կա, ախր:
-Պարոն Քոչարյան, քանի որ ծրագիրը դեռ ձևավորման մեջ է, մենք անպայման հարցին կանդրադառնանք, հնարավորության դեպքում նաև աշխատանքային խմբի նիստերին կմասնակցենք, որ խնդիրն ավելի լավ պատկերացնենք ու առավել պիտանի տեղեկատվություն տանք ընթերցողին: Հետևաբար` ամփոփենք զրույցը ևս մի հարցով, որ համադրումներին է վերաբերում: Հասկացանք, որ պարամետրերը գաղտնի եք պահում, որ չեք ասի, թե ծրագիրն ինչպես է աշխատում, բայց գոնե ընդհանուր գծերով կարո՞ղ եք ասել, թե որ դեպքերում են ոլորտը և կազմակերպությունը (ոչ թե ստուգումը…) համարվելու ռիսկային։
-Այո, համադրումների որոշակի սխեմա կա, և մենք որոշ չափով կարող ենք խոսել դրա մասին: Օրինակ, գիտեք, որ ԱԱՀ-ի եռամսյակային հաշվարկի ձևեր կան: Դրանցում հարկատուն գրում է, որ առաջին եռամսյակում իրացման շրջանառությունը կազմել է այսքան միլիոն, երկրորդում` այսքան, երրորդում` այսքան: Հիմա: Դու չես կարող այդտեղ կամայական թվեր գրել, որովհետև ծրագիրը նաև պիտի քո շահութահարկը վերլուծի և համադրի իրացման շրջանառության` քո իսկ ներկայացրած թվերին: Ակնհայտ է, որ առանց ծրագրի էլ փորձառու մասնագետը կարող է այս երկու թիվը համադրել, հասկանալ՝ համաչափությունը խախտված է կամ` ոչ: Չի կարող 1 մլն դրամի իրացում լինել և 1 դրամի շահույթ, պարզ է, չէ՞: Եվ այդպես` բոլոր պարամետրերի դեպքում, և բոլոր պարամետրերն են իրար հետ համադրվում` որոշակի ալգորիթմեր կիրառելով, և մենք միանշանակ ենք հասկանում` այդպես պիտի լինե՞ր, թե՞ չէ: Իսկ եթե ծրագիրն անսխալ է գործարկվել, դրան չվստահելը նման է նրան, որ ասես` շատ կասկածում եմ, թե 2+2-ը 4-ի է հավասար, կարող է նաև 5 լինել…
Զրուցեց Գոհար ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ